Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΟΝΑΕΙ...

            Η Λια (αναφέρεται και ως ο Λειάς ή Λιας) είναι ορεινό χωριό του δήμου Φιλιατών του νομού Θεσπρωτίας της περιφέρειας Ηπείρου (Σχέδιο Καλλικράτης). Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2011, ο πληθυσμός της ανέρχεται στους 62 μόνιμους κατοίκους^.

             

          Ο οικισμός βρίσκεται στο βορειότερο τμήμα του νομού κοντά στην ελληνοαλβανική μεθόριο, σε απόσταση 42 χιλιομέτρων βόρεια των Φιλιατών 65 χλμ. βορειοανατολικά της Ηγουμενίτσας και περίπου 60 χλμ. βορειοδυτικά των Ιωαννίνων στους πρόποδες της Μουργκάνας έναντι του Τσαμαντά, σε υψόμετρο περίπου 350 μ.

         Η ονομασία του πιθανότατα προέρχεται από το ξωκκλήσι του προφήτη Ηλία που δεσπόζει στην περιοχή καθώς είναι ορατό από κάθε σημείο του ορίζοντα βρισκόμενο σε ένα αντέρεισμα ύψους περίπου 900 μέτρων επί του όρους Μουργκάνα. Πρόκειται για χωριό, άλλοτε μεγαλοχώρι στη περιοχή του, ο πληθυσμός του οποίου, ασχολούμενος κυρίως με την μικροκτηνοτροφία και τη γεωργία, το 1928 αριθμούσε 814 κατοίκους, διαθέτοντας δημοτικό σχολείο, τηλεφωνείο και αστυνομικό σταθμό^.

           Λόγω του άγονου εδάφους ήταν συνηθισμένο φαινόμενο η μαζική μετανάστευση του ανδρικού πληθυσμού της Λιας προκειμένου να εξασφαλίσουν τα προς το ζην για τους ίδιους και τις οικογένειές τους Το 2001 το χωριό αριθμούσε 95 κατοίκους. Σημαντικά αξιοθέατα του χωριού είναι ο ναός του Αγίου Δημητρίου του οποίου η ανέγερση τοποθετείται στον 18ο αιώνα και ο ναός της Αγίας Παρασκευής, ο οποίος διαθέτει τρία έργα του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου. Έτερο σημείο ενδιαφέροντος είναι η οικία της οικογένειας του συγγραφέα Νίκου Γκατζογιάννη που λειτουργεί ως μουσείο.

         Εκκλησιαστικά η Λια υπάγεται στη Μητρόπολη Παραμυθίας, Φιλιατών, Γηρομερίου και Πάργας και η κεντρική της εκκλησία είναι αφιερωμένη στην Αγία Τριάδα. Τα σημαντικότερα θρησκευτικά πανηγύρια του χωριού είναι αφιερωμένα στον Προφήτη Ηλία, την Αγία Μαρίνα και την Αγία Τριάδα^.

              ^{Στα χρόνια του Εμφυλίου που ακολούθησαν η Λια αποτέλεσε μαζί με την υπόλοιπη περιοχή της Μουργκάνας προπύργιο των δυνάμεων του ΔΣΕ. Για τη συγκεκριμένη περίοδο, το χωριό είναι γνωστό κυρίως για την εκτέλεση πέντε ή δεκαεπτά ατόμων από ανταρτοδικείο του ΔΣΕ. Τα συγκεκριμένα άτομα εκτελέστηκαν λόγω της εμπλοκής τους στη φυγάδευση άμαχου πληθυσμού προς τις κυβερνητικές δυνάμεις. Στους φυγάδες συγκαταλέγονταν αρκετά ανήλικα, τα οποία με αυτόν τον τρόπο απέφυγαν το λεγόμενο «παιδομάζωμα» ή «παιδοσώσιμο», ενώ η όλη ιστορία έγινε παγκόσμια γνωστή μέσω του βιβλίου «Ελένη» του Νίκου Γκατζογιάννη, ενός από τα παιδιά που διέφυγαν αλλά και γιου ενός από τους εκτελεσθέντες (συγκεκριμένα της Ελένης Γκατζογιάννη, στην οποία αναφέρεται και το βιβλίο). Μετά την ήττα του ΔΣΕ και την εκδίωξή του από την περιοχή της Μουργκάνας, οι κάτοικοι της Λιας ακολούθησαν την υποχώρηση των ανταρτών και κατέφυγαν στην Ανατολική Ευρώπη.}

Μουργκάνα, βουνό ποτισμένο με αδελφικό αίμα

Η Ελένη του Νίκου Γκατζογιάννη
    Για το βιβλίο έγραψε πρόσφατα στην Καθημερινή ο γνωστός καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Yale Στάθης Καλύβας:
      Η ιστορία είναι λίγο-πολύ γνωστή. Το 1948 η Ελένη Γκατζογιάννη, κάτοικος του ορεινού χωριού Λια της Μουργκάνας στην Ηπειρο, που ελέγχεται από τους αντάρτες του «Δημοκρατικού Στρατού», αρνείται να παραδώσει τα παιδιά της στις τοπικές αρχές, δηλαδή το ΚΚΕ που σκοπεύει να στρατολογήσει τα μεγαλύτερα και να μετακινήσει στις φιλικές προς αυτό χώρες τα μικρότερα. Πρόκειται για το λεγόμενο «παιδομάζωμα», μια κίνηση που σκοπό είχε να ενισχύσει τις ισχνές εφεδρείες του κόμματος και του στρατού του, αυξάνοντας ταυτόχρονα τον έλεγχό του πάνω στους εναπομείναντες αγροτικούς πληθυσμούς που ζούσαν υπό τον έλεγχό του. Αντιδρώντας, η Ελένη συμμετέχει με επιτυχία στη φυγάδευση των παιδιών της προς την περιοχή που ελέγχεται από το κράτος, μαζί με άλλα παιδιά και κάποιους μεγάλους, συνολικά είκοσι άνθρωποι, όλοι τους άμαχοι. Για την πράξη της αυτή συλλαμβάνεται, βασανίζεται, «δικάζεται» δημόσια και εκτελείται τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, μαζί με άλλους τέσσερις συγχωριανούς της. Μια τοπική τραγωδία ανάμεσα σε χιλιάδες άλλες που σημάδεψαν τον Εμφύλιο και που θα παρέμενε χαμένη στην αχλή της μνήμης των γερόντων ενός ερειπωμένου πια ακριτικού χωριού και διαστρεβλωμένη από τη φημολογία των απογόνων τους, εσωτερικών ή εξωτερικών μεταναστών.
      Καθώς ο άνδρας της Ελένης ήταν μετανάστης στην Αμερική, μετά τον χαμό της μάνας τους τα παιδιά της εγκαταστάθηκαν σε μια καινούργια χώρα. Ο μονάκριβος γιος της, ο Νίκος, εξελίχθηκε σε πετυχημένο δημοσιογράφο στους New York Times. Ομως, η ιστορία της μητέρας του για την οποία γνώριζε μόνο αντικρουόμενες φήμες τις οποίες κάλυπτε ένα γενικευμένο πέπλο σιωπής, τον βασάνιζε. Ξεκίνησε λοιπόν μια μεγάλη δημοσιογραφική και ιστορική έρευνα που κατέληξε στην «Ελένη», το 1983. Γραμμένο στα αγγλικά, το βιβλίο γνώρισε μια απίστευτη διεθνή καριέρα. Ο λόγος προφανής: στο κέντρο του βρίσκεται ένα μυστήριο (ο θάνατος της Ελένης), η πρόσβαση στο οποίο συνδυάζει την εξονυχιστική έρευνα με τη ζωντανή γραφή. Πρωταγωνιστής ο ίδιος ο συγγραφέας που δεν είναι απλά ένας ερευνητής. Το βιβλίο ξεπερνάει τα γεωγραφικά και ιστορικά όρια της Ελλάδας και γεννά συναισθήματα αντίστοιχα της αρχαίας τραγωδίας: η θυσία μιας μάνας, η σχέση με τους προγόνους μας, η προσωπική κάθαρση, το νόημα της αλήθειας και της γνώσης, το περιεχόμενο της ταυτότητάς μας, η σύγκρουση δικαιοσύνης και εκδίκησης, μνήμης και λήθης.

 

ΛΙΑΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ